خوزستان به مثابه پُل فرهنگی میان ایران و عراق

تاملی بر مزیت های راهبردی خوزستان در تعامل با عراق

استان خوزستان با حدود ۶۴ هزار کیلومتر مربع وسعت، حدود ۴ درصد از کل مساحت کشور را به خود اختصاص داده است. با این وجود ساختار خوزستان به گونه ای است که از دیرباز در زمینه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی چه در دوره قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب همواره نقش فعال و موثر را ایفا کرده است.

تولید ۷۰ درصد ثروت ملی ایران از طریق منابع و ذخایر عظیم نفتی، از برجسته‌ترین فرصت‌های راهبردی این استان است که بر همین اساس ، ابعاد دیگر، به ویژه توانایی های فرهنگی خوزستان و قابلیت های نهفته موجود آن، به علت وجود فرصت های صنعتی واقتصادی، به درستی و کامل برآورد و عرضه نشده اند.

در این یادداشت قصد داریم با بررسی ویژگی ها و امتیازات خوزستان در عرصه فرهنگی و اجتماعی، ضرورت توجه ویژه ی نهادهای سیاستگذاری و اجرایی را به نقش و جایگاه این سرمایه ها در تعاملات بین المللی، معطوف کنیم .تعامل هدفمند به ویژه با کشورهای همسایه، همواره از راهبردهای اساسی جمهوری اسلامی ایران است. خصوصا که کشورهای استعمارگر و متخاصم ، سود خود را در تفرقه افکنی و اختلاف و جدایی انداختن بین کشورهای غرب آسیا ، تعریف کرده است.

و در این بین، تعامل وحدت آفرین ایران و عراق به دلیل اشتراکات فراوان که در ادامه بیان خواهد شد، در نقشه راه بین المللی جمهوری اسلامی ایران،در اولویت بوده است. البته این خط و مسیربلند در ابتدا، با گام های استراتژیک بنیانگذار حکیم و مدیر مدبر انقلاب، امام خمینی (رحمت الله علیه)  ، آغاز شد؛

« اگر ایران وعراق به هم پیوند، پیدا کنند و اتصال پیدا کنند، سایر این کشورهای کوچکی که در منطقه هست، آن ها به این ها می پیوندند وآمریکا از این منطقه زرخیز، که برای او حاضر است تا هزاران لشکر خودش را ازبین ببرد و هزاران مردم را از بین ببرد، محروم خواهد شد » . (صحیفه نور،جلد 16، ص 352)

موقعیت استراتژیک خوزستان در همجواری با کشور عراق از طریق زمینی و دریایی یکی از ظرفیت‌های ویژه و استثنایی این استان است. یقینا خوزستان با نگاه کلان ملی و بین المللی و با برخورداری از توانایی های متنوع اقتصادی و فرهنگی در مقایسه با دیگر استان های ایران، مزیت راهبردی همسایگی عراق را به خود اختصاص داده است.

عراق با وجود دو رود مشهور دجله و فرات در گذشته، منشا تحولات و ایجاد تمدن های باستانی بوده است. و در چند قرن اخیر وجود مرقد شش امام شیعه و دو مسجد مهم کوفه و سهله ، کانون اصلی توجه و تحول در عالم اسلام بوده است. وجود حوزه‌های علمیه نجف به عنوان خاستگاه اولیه رشد و نمو رهبران بزرگ جنبش های فرهنگی اجتماعی و سیاسی_ به طور مشخص امام خمینی_ از دیگر ظرفیت‌های این کشور است.

اشتراکات فراوان میان ایران و عراق به ویژه اشتراک دینی و مذهبی_حدود ۶۰ درصد عراق، شیعه هستند_ ، اشتراک برخورداری از ذخایر و منابع نفتی، مرزهای مشترک آبی، خاکی و هوایی، اشتراک در زبان(حروف اصلی زبان رسمی هر دو کشور، مشترک است) و... فرصت طلایی را برای تعامل بین دو کشور به وجود آورده است.

استان خوزستان به لحاظ جغرافیایی با دو استان میسان و بصره در جنوب عراق مرز مشترک زمینی دارد. اهمیت این دو استان از آن جهت است که با بررسی تفصیلی به ویژه در استان بصره، قابلیت های متعددی را در تعامل و ارتباط میان خوزستان و این استان ها می توان برشمرد؛ با نگاهی اجمالی ، موارد زیر به عنوان برخی فرصت‌های فرهنگی استان بصره به شمار می روند:

حضور قبایل و اقوام مشترک میان خوزستان و بصره، دانشگاه بصره، به عنوان بزرگترین و جامعترین دانشگاه جنوب عراق، وجود شخصیت های مهم و مشهور اهل بصره که هم اکنون در پایتخت عراق دارای مناصب هستند (از جمله ابومهدی المهندس؛ فرمانده حشد الشعبی)، برخورداری از بیشترین امار اعزام نیروهای داوطلب بسیج مردمی در جنگ علیه داعش و بیشترین شهدا و...

مزیت های راهبردی خوزستان

در بخش قبلی بصورت اجمالی جایگاه و اهمیت خوزستان در برقراری تعامل و ارتباط با عراق با رویکرد فرهنگی اجتماعی ذکر شد.

 در برنامه ریزی کلان و آینده نگر برآورد مزیت های راهبردی مسئله ای تعیین‌کننده می باشد. بر همین اساس مزیت های راهبردی استان خوزستان در این بخش تبیین می شود:

جمعیت عرب خوزستان، بخش عظیمی از جمعیت استان را به خود اختصاص داده است. بیشترین تراکم عربهای خوزستان در شهرستان های اهواز، آبادان، خرمشهر، کارون، ملاثانی، شوش، امیدیه، سوسنگرد، هویزه بستان، شادگان، ماهشهر، سربندر، رامشیر و امیدیه وجود دارد.

عرب‌های خوزستان به واسطه گویش، پوشش و سنت های آیینی، قومی و قبائل، شباهت حداکثری را با عرب های کشور عراق دارند. ظهور و بروز این اشتراکات در ازدواج های صورت گرفته بین عرب خوزستان و عرب عراق برقراری ارتباط های فامیلی و قومی به چشم می‌خورد.

خوزستان به جهت برخورداری از حوزه علمیه ی فعال، با نشاط و پویا و علما و مجتهدین آگاه و نیز ظرفیت های طلبه پروری و تبلیغی در تراز استانهای  اول  کشور قرار دارد. وجود مشاهیری همچون آیت الله سید نعمت الله جزایری، شیخ اعظم انصاری و شیخ جعفر شوشتری، شاهدی بر این مدعا می باشد.

دانشگاه شهید چمران اهواز -جندی شاپور سابق- یکی از دانشگاه های دولتی و معتبر ایران است که هم اکنون با ۱۵ دانشکده، بزرگترین دانشگاه وقطب علمی جنوب غرب کشور، محسوب می شود.

وجود امکانات زیربنایی در خوزستان؛ شبکه منظم و گسترده حمل و نقل ،وجود اتوبان های احداثی، راه آهن و فرودگاه ها و بنادر، ظرفیت هایی است کهاستان از آنها برخوردار می باشد. از طرف دیگر چنانچه طرح اتصال راه آهن خرمشهر به شهر بصره در کشور عراق به اجرا درآید باعث خواهد شد تا از این طریق استان با عراق و کشور سوریه و نهایتاً به دریای مدیترانه متصل گردد.

منطقه آزاد اروند؛ پس از بررسی و تصویب نهایی،از اواخر سال1396 تاکنون، مردم عراق بدون اخذ روادید در محدوده ی منطقه آزاد اروند(آبادان و خرمشهر) رفت وآمد می کنند.تسهیل رفت و آمد سبب شد مردم عراق بویژه اهالی بصره روزانه برای مبادلات اقتصادی و تجاری(از جمله تهیه کالای اساسی زندگی و مایحتاج) وارد ایران شوند.

در سال‌های اخیر و به دنبال سقوط رژیم بعث در کشور عراق و تسهیل ورود و خروج مردم عراق به داخل کشور، بیماران بیشماری از کشور عراق، با توجه به پیشرفت های فراوان ایران در بخش بهداشت و درمان ،ایران را برای معالجه انتخاب کرده‌اند. خوزستان به علت هم مرز بودن و اشتراک بیشتر با مردم این کشور صنعت توریست درمانی را به خود اختصاص داده و بیشترین حجم ورود بیماران عراق را به خود دیده است.

اردوهای راهیان نور به عنوان یکی از آیین ملی و مذهبی کشور مطرح است و خوزستان به مثابه "پایتخت دفاع مقدس"، مرکز و کانون اصلی این آیین است. حضور معاودین عراقی و مشارکت در جنگ علیه رژیم بعث ، فرصتی طلایی برای بهره‌برداری از راهیان نور در راستای ارتباط و تعامل با عراقی ها است؛ از آن جهت که ما مجاهدین عراقی که شهدای زیادی را نیز در جنگ تقدیم انقلاب اسلامی نموده اند، در دوران جنگ در پایگاه های حساس و مشخصی به لحاظ جغرافیایی  حضور داشته‌اند و مطرح نمودن این مزیت راهبردی، نمادی از وحدت ایدئولوژیک میان دو کشور خواهد بود.

حماسه اربعین، در سالهای اخیر بعد از موسم حج، به عنوان بزرگترین آیین مذهبی مسلمانان است. خوزستان با برخورداری دو گذرگاه زمینی شلمچه وچزابه، میزبان صدها هزار زایر است که هر زایر به مثابه یک سفیرفرهنگی است و حامل پیام.

شایسته است مدیران عالی در جایگاه تصمیم سازی، سیاستگذاری و برنامه ریزی با درنظرگرفتن مزیت های راهبردی که بیان شد به‌مراه برآورد دیگرفرصتها و تهدیدها راهکارهای لازم را برای تعامل و ارتباط با کشور عراق ترسیم کنند.

مساله یابی بر اساس موارد فوق مدیران و مجریان را از پراکنده کاری، سطحی نگری، تک بعدی نگری و نیز بلندپروازی های غیر واقع بینانه باز می دارد و مسیر را برای رشد و جلب منافع ملی و بین المللی ودفع مفاسد هموار می سازد.

مطالعه و اگاهی از این ظرفیت های متنوع و فراوان ، فریضه ای است که نه تنها متولیان فرهنگی ، بلکه مدیران صنایع و متخصصان اقتصادی و تجاری را نیز ، مخاطب خود قرار داده است و لزوم پیوست نگاری فرهنگی با نگاه بین المللی را در پروژه های صنعتی و تجاری این منطقه ، ثابت میکند.

محمدامین فاطمی کیا