یک خبر از میراث استان

8 مورد حفاری در محوطه تاریخی «منجنیق» و «اوربه» باغملک

مجتبی گهستونی: هشت مورد حفاری جدید غیر مجاز در محوطه تاریخی "اوربه" و "منجنیق" شهرستان باغملک، تن این محوطه ساسانی – اسلامی را کبود کرد.

در حفاری های انجام شده که در عمق ۲- ۳ متری صورت گرفته است خرده سفال هایی در اطراف این محوطه مشاهده شده است. باغملک با برخورداری از محوطه ها تاریخی و طبیعی و تپه های باستانی متعدد تنها دارای ۵ اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی است. کوشک دالخونی، سرای ارغوانی، قلعه تل، محوطه باستانی منجنیق، نقش برجسته های رودنو از جمله بناهای مهم تاریخی این شهر محسوب می شوند.

بررسی شناسایی و روند کُند ثبت آثار و محوطه های تاریخی، ضعف در مرمت و حفظ و احیاء، نبود پژوهش های مردم شناسی، عدم تعیین عرصه و حریم، گسترش حفاری های غیر مجاز ، کمبود نیروی انسانی یگان حفاظت و کارشناس، نبود تجهیزات کافی در اداره میراث فرهنگی شهرستان باغملک شرایط ناخوشایندی را ایجاد نموده است.

با توجه به برخورداری این شهرستان از بیشترین مناطق انتظار می رود که نگاه ویژه ای به اداره میراث فرهنگی شهرستان باغملک داشته باشد.

منجنیق شهر قدیمی و اولیه باغملک بوده که هم‌اکنون خرابه‌هایی را دربرمی‌گیرد که دارای آثار تاریخی برجسته‌ای هم چون آسیاب ،کوره‌های سفال‌گری، دیوار، و پل‌ از دوره‌های ساسانی، سلجوقیان، اتابکان لر و صفویه می‌باشد.

منجنیق خرابه‌هایی را دربرمی‌گیرد که نشان دهنده دوره‌های مختلف زندگی مردم در این شهرستان است. همچنین نشانه‌هایی از آن دوران شامل سفال‌هایی از دوره‌های ساسانی، سلجوقیان، اتابکان لر و صفویه در این منطقه دیده شده است.در این منطقه سفال‌هایی با نقش و نگار متعلق به دوره‌های اسلامی و قرن اول و دوم هجری دیده شده است. منجنیق یکی از بخش‌های باغملک بوده که ازدحام خرابه‌های درون آن نشان دهنده شهر یا روستا بودن آن در روزگاران گذشته است. از جمله آثار منحصر به فرد منجنیق می‌توان به وجود سنگ آسیایی منقوش به خط کوفی نام برد که نمونه آن در هیچ جای دیگر باغملک یافت نشده است. خوشبختانه این سنگ نوشته همچنان سالم باقی مانده است. همچنین در مقابل منجنیق خرابه‌هایی از یک روستا به نام "اوربه" وجود دارد.

علت نام‌گذاری این منطقه به "اوربه" خاطر وجود تمام باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی باغملک در آن است. سرا زیر بودن رودخانه‌ای و چند جوی آب در کنار آن در حقیقت این منطقه را به گلستانی تبدیل کرده بود. در حال حاضر چیزی جز باغ‌هایی متعلق به صد سال گذشته از "اوربه" باقی نمانده است. همچنین بقایای بسیاری از خرابه‌ها و مزارهای قدیمی این شهر تاریخی هم‌اکنون در زمین‌های کشاورزی منطقه باقی مانده‌اند.

در قدیم باغملک نیز با نام "اوربه" خوانده می‌شد که هم‌اکنون شمال باغملک نیز به این نام معروف است. علاوه بر این منجنیق به دلیل وجود پل‌های دوره ساسانی، سنگ آسیاب منقوس که با خط کوفی کلمه "لا اله الله محمد رسول الله" بر آن نوشته شده باعث اهمتی بیشتر این منطقه در کتب تاریخی شده است که تاکنون نمونه مشابهی دیگر از آن به دست نیامده است. بر اساس گمانه‌زنی‌های باستان‌شناسان این سنگ آسیاب در گذر راه شهر منجنیق یا " اوربه" بوده که نشان مسیر آسیاب‌ها بود. از آسیاب‌ها به ۲ منظور روغن‌گیری و تهیه ‌آرد استفاده می‌شد. دانه‌های روغنی در این منطقه کشت می‌شد و کاربرد داشته‌اند.

اثر دیگر حایز اهمیت در منطقه منجنیق وجود بقعه متبرکه حضرت ابراهیم (ع) است. در اعتقادات نیز وجود دارد حضرت ابراهیم (ع) در شهری به نام "اور" متولد می‌شود و گفته می‌شود آتشکده آذری در آن جا وجود دارد که متعلق به عموی وی بوده که حضرت ابراهیم پس از شکستن بت‌های این آتشکده، آتش زده می‌شود و طبق روایت تاریخ آتش به گلستان تبدیل شد و پس از آن محل مرگ وی را مزارش قرار می‌دهند. این روایت دقیقا در خصوص بقعه منجنیق نیز اعمال می‌شود زیرا که نام قدیم باغملک "اور" بوده است. دیگر این که خرابه‌های روبه‌روی بقعه به آتشکده آذر شهرت دارد. معماری بقعه مشابه معماری شوش دانیال به شکل پلکانی و یا زنبوری است.

تمامی اعتقادات موجود در منطقه منجنیق در کنار وجود تلی به نام "کاستر" است که در وسط این شهر که بر اساس باورهای محلی گفته می‌شود همان آتشکده‌ای است که ابراهیم در آن آتش زده و به گلستان تبدیل شد و طبق گفته مردم در صورت سوراخ کردن حدود یک متر از این تپه از آن خاکستر خارج می‌شود که این نشان دهنده سکونت قوم یهود در منطقه است. این اعتقادات متعلق به یهودیانی است که در این شهر ساکن بودند.

بقعه حضرت ابراهیم نام محلی دیگری به نام "شاه رودبند" نیز دارد. اعتقادات محلی برای این نام وجود دارد که می‌توان گفت مخالف اعتقادات قبلی است. در این اعتقادات که زمانی جریان رود زیاد بوده و مردم قادر به عبور و مرور از آن نبوده‌اند مکانی را به عنوان قربانگاه برای قربانی ۲ گوسفند و هدیه دان‌ آن‌ها به خدا رود به منظور توجه آن و کنترل آب رود ذبح می‌کنند. به هر دلیل بعد از مدتی جریان آب آرام شده و مردم قادر به عبور از سطح آن می‌شوند. بر همین اساس مردم فکر می‌کردند عامل اصلی این اتفاق قربانی‌هایی است که برای خدا رود داده‌اند و از آن زمان تاکنون سنگ‌ها را به نام "شاه رودبند" می‌خوانند.

این شهر باستانی نیازمند کاوش و حفاری‌های باستان‌شناسی است , هیچ گونه مرز مشخص و تعیین شده‌ای ندارد که یک شهروند بدانم تا کجا حق ورود به خرابه‌ها و پیش روی را دارد. این در حالی است که خرابه‌های منجنیق با وجود قدمت بسیار تاکنون ثبت ملی نشده‌اند.بر اساس شواهد امر و تابلو قهوه ای رنگی که خود سازمان میراث فرهنگی در محل نصب کرده قدمت این منطقه به دوره ساسانیان بازمی‌گردد اما با این حال این منطقه نیاز به کاوش‌های علمی‌تر برای کشف نشانه‌هایی دارد. همچنین پرونده ثبتی این منطقه از سه سال گذشته تشکیل و به سازمان میراث فرهنگی تحویل داده شده که تاکنون نتیجه‌‌ای حاصل نشده است.

خواسته‌های انجمن دوستدار میراث فرهنگی درباره منطقه منجنیق و اوربه شامل تعیین حریم، جلوگیری از کشاورزی و ساخت‌وساز در آن و حفاظت از آن است.