تحلیل اجتماعی - فرهنگی

خوزستان " زیر هشت "

محمد مالی : نوجوان که بودم در قیاس ناتوانی های خوزستان با استان های توانمند و توسعه یافته کشور،تعبیری شایسته تر از «زیر صفر» نمی یافتم.این روزها اما که جوانیم به واپسین رمق ها افتاده و آخرین نفس ها را می کشد تصور، می کنم «زیرهشت» تعبیری مناسب تر باشد برای تحلیل شرایط استان مستعد اما محروم جنوبی. فردا را البته هیچ کدام نخواهیم دانست که روزگار از کدامین سو،دریچه ای برای نگاهی دیگر به رخدادها پیش رویمان می گشاید، اما به نظر می رسد که اگر«فرصت طلبانه»امروز را دریابیم نتایج بهتری خواهیم جُست.

باری،با این مقدمه باورمندم «زیرهشت» نزدیک ترین تعبیر«خارجی» به وضعیت «داخلی» خوزستان در سال های اخیر است.وضعیتی که پیش از تطبیق با مولفه های مشخص با وقت«بی وضعیتی»تناسب دارد.از این رو«زیرهشت» وضعیت بی وضعیتی است.اما صرف نظر از مفهومی که «زیرهشت» می تواند برای مخاطبان تداعی کند،وجه تسمیه این نام چیست که از منظر ما می تواند بازتاب و انعکاس وقایع خوزستان امروز ما باشد؟ معنای لغت نامه ای«زیرهشت»برمی گردد به مکانی که قدیم الایام(طبق شنیده ها)در زندان قصر وجود داشت و پیش از انقلاب در روایت خاطرات سیاسی افراد متعددی به آن اشاره رفته است.

حتی در جمع آوری اسناد و مدارکی که موسسه حفظ آثار انقلاب انجام داده، موارد متعددی وجود دارد که در آن ها به این نام اشاره شده است. آن طور که می گویند در زندان قصر،یک هشتی مانندی وجود داشته که زندانیان سیاسی محکوم به اعدام یا آن ها که مورد بازجویی های مجدد قرار می گرفتند،از این هشتی عبور می کردند.به همین خاطر اسم «زیرهشت»که به زبان می آمده زندانیان به وحشت می افتادند و متوجه می شدند که اتفاق بدی درحال رخ دادن است. پس از انقلاب اسلامی این واژه به کلی دگرگون شد.«زیرهشت» در زندان ها به مکانی اتلاق می شود که تمام امور زندانی ها در آنجا اتفاق می افتد.مثلا اگر یک زندانی ملاقاتی داشته باشد این گونه صدایش می زند:«عطاخان عمو؛زیرهشت!» این تعبیر در موارد دیگری همچون وقت هواخوری، تنبیه، تشویق وغیره.نیز همین گونه به کار می رود. به عبارت دیگر«زیرهشت» مکانی است که افسر نگهبان زندان در آن حضور دارد و زندانیان برای انجام امور مختلف به آن محل خوانده می شوند و از آنجا به بخش مربوطه انتقال می یابند. به دیگر سخن«زیر هشت» در زندان به جایی گفته می‌شود که رتق و فتق امور همه زندانی‌ها در آنجا اتفاق می‌افتد.مثلا زندانی ملاقاتی دارد یا برایش چیزی آورده‌اند و به طور کلی «زیر هشت» جایی است که خبر خوب و بد برای زندانی از مجاری آن داده می‌شود و یک وضعیت یاس و امیدی بر آن حاکم است که دقیقا عین وضعیت«خوزستان»امروز ما و شخصیت‌های آن است.

خوزستان امروز دچار خوف و رجای مرموزی است. دست ها به «کار»نمی رود. «زبان»ها به«فرموده»گشوده می شود. جهت گیری ها مطابق «میل» تنظیم می گردد و حتی روشنفکرانی که اصولا می بایست در هر شرایطی «درد ایمان» داشته باشند،گرفتار«دکان»های خود شده اند تا با سکوتی که می فروشند و باز هم می فروشند«نان» خود را به «روغن» چرب منافع بیارآیند.

 این همه اما محصول وضعیت«زیر هشتی» خوزستان است.وضعیتی که همه در آن دچار نوعی فروکاسته شدن می شوند.همه درگیر تقلیلند. عرصه بر غول ها تنگ شده و سقف کاذبی که سامان یافته کوتاه تر از آن است که آدم های قد بلند توان ادامه حیات داشته باشند.مانده گان به اجبار می بایست بر«زیِ» دیگری باشند و راه دیگر آموزند. اقتضائات جدید،انسان های جدیدی را پرورش داده است. قدرت ریسک پایین به نفع حفظ وضعیت موجود،انعطاف پذیری فراوان به نفع فردیّت مسلط و هزاران گزاره دیگر به شرط موجودیت «نفع». مردان امروز عرصه شطرنج خوزستان «مکانمند»و«زمانمند»برنامه ریزی شده اند. آنها تحت فشار زیربنای«اقتصاد»؛روبنا را باخته اند و چنان در گوشه ای از رینگ بازی بی قاعده امروز گرفتار آمده اند که از یاد برده اند تاریخی نیز وجود دارد و قضاوتی که در باره«نام»ها به «یاد»ها قضاوت می کند. پرسش حیاتی و سرنوشت ساز اما این است:پایداری وضع موجود و میزان استمرار آن تا کجاست؟پاسخ البته مشکل نیست.

غول ها روزی از بطری ها خواهند جست.آن روز آمدنی است.ساحل اما چشم اندازی است که خورشید را محاق رفته به نظاره می نشیند و از همان دریچه با آغاز کوچ بطری ها و خروج نزدیک غول ها روزی نو را رقم خواهد زد. خوزستان«زیر هشت امروز»،خوزستان «زیر صفر دیروز» نیست و این گونه است که خوزستان فردا به گونه ای دیگر سامان می یابد.